Stien van Bilderbeek: in de schaduw van Mussert

Ontmoeting met Mussert en de NSB

Van Bilderbeek ontmoet Mussert voor het eerst in Baarn, waar ze samen met vriend en vaderfiguur J.W. Westerman een slechtlopend pension heeft. Van Bilderbeek neemt daarom in 1923 een baan aan als secretaresse bij Mussert, die op dat moment als ingenieur bij de Provinciale Waterstaat Utrecht werkt en ondersteuning nodig heeft bij een waterbouwkundig project. Het klikt goed tussen de twee, dus als Mussert in 1931 de NSB opricht, vraagt hij wederom hulp aan Van Bilderbeek. Van Bilderbeek twijfelt er niet aan Mussert ook te helpen bij het opzetten van de NSB. Omdat hij haar in een moeilijke tijd hielp "de kost te verdienen", blijft zij hem trouw.

Nadat Van Bilderbeek de NSB-brochures Vrij Baan voor de Toekomst en Programma voor de Nationaal-Socialistische Beweging uittypt, reageert ze enthousiast: ‘Dit alles zei mij, dat ik met iemand van doen had, die zijn volk en vaderland lief had.’ ‘Ik had Mussert leren kennen als een man die alles voor volk en vaderland overhad,’ verklaarde Van Bilderbeek na de oorlog. In februari 1932 wordt ze als 27ste, en als eerste vrouw, lid van de NSB. ‘Geen wonder dat het Nationaal-Socialisme mij trok (...) en mij met hart en ziel gaf aan de taak die Ir. Mussert mij opdroeg,’ aldus Van Bilderbeek. In het NSB-programma van 1936 schrijft ze het volgende gedicht als voorwoord:

‘Het zaad door u gestrooid
Ontkiemt en zal wortel schieten
in de harten van het
geheele Nederlandsche volk
KAJ gebouw, 12 december 1936
C. W. van Bilderbeek’

Vertrouwelijke informatie

Van Bilderbeek werkt sinds de oprichting van de NSB als secretaresse van de NSB en van de ‘Algemeen Leider’ Mussert. Iedereen die Mussert wil spreken, moet langs haar. Ze behandelt zijn post – een taak die Cornelis van Geelkerken als secretaris had, maar die Van Bilderbeek vanwege zijn ‘laksheid’ overneemt – en ziet het als haar verantwoordelijkheid om Mussert ‘zoveel mogelijk uit de wind te houden.’ Ook houdt Van Bilderbeek zijn agenda en archief bij. Na de oorlog omschreven een aantal NSB-functionarissen – waaronder van Geelkerken – Van Bilderbeek als een ‘fanatiek volgelinge van Mussert’ en als ‘iemand die zich bemoeide met kwesties waar zij eigenlijk niets mee te maken had.’

Beschermen van Mussert

Van Bilderbeek is niet alleen een vertrouweling van Mussert, maar ook goed bevriend met Rie Witlam, de vrouw – tevens tante – van Mussert. Ze hebben een gemeenschappelijk doel: het beschermen van Mussert. Zo weet Van Bilderbeek van de problemen binnen het huwelijk, en van de affaire die Mussert had met zijn achternichtje Marietje Mijnlieff. Van Bilderbeek zorgt dat deze affaire in de doofpot blijft; volgens haar had Mussert ‘een grote behoefte aan liefde. (...) Mussert verwende haar enorm. Voor mevrouw Mussert is het een zaak van veel ellende geweest en in de beweging heeft de zaak veel aanstoot gewekt.’ Ook is Van Bilderbeek naast Mussert de enige die weet van het bestaan van de geheime leden van de NSB – de anonieme functionaris die in zijn eigen huis de administratie bijhoudt over deze geheime leden, blijkt na de oorlog Van Bilderbeeks pleegvader Westerman te zijn.

Duitse inval in Nederland

Als op 10 mei 1940 de Duitse troepen Nederland binnenvallen, vlucht Mussert. Uit voorzorg zet de Nederlandse regering bekende en onbekende NSB’ers gevangen. Het vluchtplan – Mussert houdt zich schuil bij een kameraad in Huizen – is onder andere gemaakt door Van Bilderbeek. Op de vooravond van de inval ziet ze Mussert nog op het NSB-hoofdkwartier. ‘Aan de houding van den Leider merkte ik, dat de oorlog kwam,’ vertelt Van Bilderbeek later. Mussert en zijn vrouw zijn al vertrokken, en Van Bilderbeek haalt in hun huis nog wat spullen en een portemonnee op. Terug op het NSB-hoofdkwartier geeft ze de opdracht om de kartotheek met de ledenadministratie in de kluis te verstoppen. Ook alle spullen die ‘enigszins gevaar zouden kunnen opleveren’ gaan in de kluis. Al het personeel dat dan nog aanwezig is, stuurt ze naar huis.

Als ze een aantal dagen later in Musserts huis gaat kijken, wordt Van Bilderbeek gearresteerd en vastgehouden in Fort de Bilt. Hoewel ze niet weet waar Mussert precies is, ‘voelde ze dat het met hem in orde was’. Nadat de Nederlandse regering zich overgegeven heeft, wordt Van Bilderbeek vrijgelaten. Meteen wil ze weten hoe het Mussert vergaat, en bij het overhoop gehaalde hoofdkwartier ontmoeten ze elkaar weer.

Veroordeling

Op 12 maart 1947 staat de inmiddels 60-jarige Van Bilderbeek vanwege haar NSB-lidmaatschap terecht voor het Tribunaal in Utrecht. Haar advocaat omschrijft haar tijdens de zitting als ‘iemand met een domme slaafsche natuur, die Mussert blindelings volgde’. Hoewel ze als Musserts secretaresse een vrij hoge positie binnen de NSB had, hoeft ze zich niet te verantwoorden voor een Bijzonder Gerechtshof. De Volkskrant schrijft dat ‘per slot van rekening is het klaarzetten van (...) kopjes koffie (...) geen oorlogsmisdaad, zelfs niet als dit gebeurt voor een man, die wel als oorlogsmisdadiger wordt gevonnist.’

Verknochtheid aan haar werkgever

De uitspraak volgt twee weken later: ze is schuldig aan landverraad, en krijgt vier jaar internering, het verlies van haar kiesrecht, en verbeurdverklaring van een deel van haar vermogen. Tijdens haar gevangenschap schrijft ze een weerwoord op haar vonnis, waarin ze stelt dat ‘zij was de secretaresse van de persoon Mussert en niet van de NSB.’ Ook benadrukt ze dat ‘haar activiteit niet gezien moet worden uit een politieke (...), doch zij slechts uit verknochtheid aan haar werkgever, aan wie zij veel te danken had, haar functie als secretaresse bleef uitoefenen.’ Van Bilderbeek was al zeventien jaar voor de oprichting van de NSB Musserts secretaresse.

Van Bilderbeek zit sinds 12 mei 1945 vast, maar in oktober 1948 komt ze vervroegd vrij vanwege haar slechte gezondheid. Wel blijft ze nog twee jaar onder toezicht van de Stichting Toezicht Politieke Delinquenten. Na haar vrijlating werkt Van Bilderbeek op een kantoor in Amsterdam. Ze overlijdt in 1979.