Vereniging voor Instrumentale Muziek, Middelburg, 1888-1970

Inleiding In het laatste kwart van de 19e eeuw komt als een der meest verdienstelijke figuren in het Middelburgse culturele leven de persoon van Carl Johann Cleuver (1852-1921) naar voren. Hij werd op 18 november 1852 geboren te Niederpleis (Nordrhein-Westfalen, Duitsland) en vestigde zich op 11 augustus 1879 uit Keulen te Middelburg. Zijn familienaam wordt in officiële akten gespeld als Kleuver. Hij raakte als muziekleraar weldra in de Zeeuwse hoofdstad ingeburgerd, maar vooral in zijn kwaliteiten van dirigent van de zangvereniging "Tot Oefening en Uitspanning" en organisator van de periodieke muziekfeesten van die dagen drukte hij er zijn stempel op het muziekgebeuren. Aan deze, thans ten onrechte wat vergeten man is menig vruchtbaar initiatief te danken. Een daarvan was het tot stand komen van de Vereeniging voor Instrumentale Muziek - in de wandeling "de Instrumentale". In 1881 ging de "Middelburgsche Muziekvereeniging" ter ziele, een lacune achterlatend op het gebied van orkestspel. Vier jaar later richtte Cleuver weer een klein strijkensemble van jonge amateurs op. Hoofddoel was, de zangvereniging bij haar uitvoeringen te begeleiden, maar bovendien zou het ook zelf concerten geven en wel voor eigen genoegen en dat van een beperkte kring van liefhebbers. Die concerten, waarop ensemblespel werd afgewisseld met solistisch optreden, vonden met veel succes plaats, 's winters in de concertzaal te Middelburg, 's zomers meestal in het badpaviljoen te Domburg. De Middelburgse concertzaal bevond zich destijds in het abdijcomplex in het gebouw aan de Groenmarkt. Het badpaviljoen te Domburg is in 1889 afgebroken en door het nog bestaande vervangen. Onder Cleuvers leiding kregen de concerten al snel een meer openbaar karakter. Met het oog daarop werd in 1886 al gedacht aan omzetting van het clubje in een vereniging. De meeste medewerkenden hadden daar toen nog geen behoefte aan, maar door kwesties als de benoeming van de dirigent en het aantrekken van beroepskrachten ter versterking bleek een zekere consolidatie toch meer en meer wenselijk. Alvorens over de drempel te stappen vroegen de clubleden "jong in jaren en dus ook in ondervinding" raad aan meer "bevoegde beoordeelaars" (Verslag over het ontstaan van de Instrumentale, in inv.nr 5). In een bijeenkomst van beraad op 7 juli 1888 verdween de laatste aarzeling en werd voor de verenigingsvorm gekozen. De oprichting zelf en de vaststelling van een reglement werden een feit op 19 oktober van dat jaar. De vereniging startte met 16 leden en gaf haar eerste concert op 8 februari 1889 (de oorspronkelijk vastgestelde datum was 18 januari 1889). Ook al hadden dames zich van het begin af aan bij de uitvoeringen laten horen, het lidmaatschap van de Instrumentale was alleen voor heren weggelegd. Dit gaf moeilijkheden toen in 1889 een mej. Huyer zich bij Cleuver aanmeldde om bij de tweede violen mee te spelen. De notulen van de vergaderingen van werkende leden van 11 september zeggen daarover: "Aangezien bij vaststelling van het reglement niet op mogelijke toetreding van dames als werkende leden is gerekend, wordt dit geval besproken en blijkt, dat bij geen der aanwezige leden bezwaar tot toelating bestaat". Ondanks dit laatste werd bij de ballo-tage op 14 november toch nog één stem tegen mej. Huyer uitgebracht, wat overigens haar toetreding niet verhinderde. Cleuver bleef tientallen jaren zowel de Instrumentale als Tot Oefening en Uitspanning dirigeren en die band werd na zijn dood in 1921 bestendigd onder zijn eerste opvolger Johannes Johannes Hendricus Caro (1880-1954). Na het overlijden van Caro nam de Instrumentale in 1954 de directeur van de pas opgerichte Zeeuwse Muziekschool, Henk Stam, tot dirigent terwijl de zangvereniging het oog op een ander liet vallen. Het orkest liet zich onder Stam nu ook weer af en toe buiten Middelburg horen. In feite was het nog steeds alleen uit strijkers samengesteld, zodat voor uitvoeringen telkens weer blazers van elders geëngageerd dienden te worden. Stam stuurde aan op de vorming van een vaste blazersgroep, meest bestaande uit beroepsmusici. Dat streven werd voortgezet onder zijn opvolger Jan Out, dirigent van het Gelders Orkest en in 1960 bij de Instrumentale benoemd. Out had grote plannen voor herstructurering van het Zeeuwse orkestbestel. Die plannen zijn niet verwerkelijkt in de vorm, die hem voor ogen stond. Wel hebben ze tot een hoger spelpeil geleid en ook tot een vollere concertagenda, waarbij de Instrumentale haar werkzaamheid systematisch over de hele provincie heeft uitgebreid met behoud van Middelburg als basis. In Goes zetelde een ander orkest, het Zeeuws Kamerorkest, dat de vorm van een stichting had. Dit kamerorkest, eveneens een amateursensemble, zocht in 1969 contact met de Instrumentale om tot samenwerking te komen. Eind van dat jaar werd afgesproken dat de twee orkesten zouden beginnen met een serie gemeenschappelijke concerten bij wijze van proefneming. Op 15 januari 1970 werd voor het eerst gemeenschappelijk gerepeteerd. De concerten zouden in de loop van mei gegeven worden in verbinding met de herdenking der bevrijding van Nederland 25 jaar voordien. Alles liep naar wens. Concerten vonden plaats in Zierikzee, Middelburg en Goes. De uitvoerende orkesten presenteerden zich daar als "Het Zeeuws Orkest waarin opgenomen de Vereniging voor Instrumentale Muziek en de Stichting het Zeeuws Kamerorkest". Daarmee anticipeerden zij op de fusie, waartoe de Instrumentale op 31 oktober 1970 besloot over te gaan en wel met terugwerkende kracht tot 1 januari van dat jaar (zie voor literatuur over de geschiedenis van de Vereniging van Instrumentale Muziek de publikaties van mej. dr. H.C.M. Ghijsen, genoemd in inv.nrs 53-55). Het archief van de Instrumentale, dat dus tot eind 1970 doorloopt, werd in 1975 door het bestuur van het Zeeuws Orkest in bewaring gegeven aan het Rijksarchief in Zeeland (Aanwinst 1975.2). Inventarisatie vond plaats in 1977-1978. Een poging om te achterhalen wat er van het archief van het Zeeuws Kamerorkest geworden is, heeft helaas niets opgeleverd. Bij verwijzing naar dit archief zou bij voorkeur de volgende bronvermelding gebruikt moeten worden: Zeeuws Archief (ZA), archief Vereniging voor Instrumentale Muziek, Middelburg (Ver. Instr. Muz.), inv.nr(s) ..., daarna verkort als: ZA, Ver. Instr. Muz., inv.nr(s) ...