Franeker, 'Kibboets op de klei'

Het Joods namenmonument 'Kibboets op de klei' herinnert de inwoners van Franeker aan de 25 omgekomen bewoners van de voormalige kibboets aan de Harlingerweg 45 in Franeker. De namen van deze bewoners luiden (met tussen haakjes de geboortedatum, leeftijd bij overlijden en de plaats van overlijden): Johanna Loopuit-Rothschild (02-04-1911, 32 jaar, Sobibor), Helmut Wolff (31-03-1912, 30 jaar, Sobibor), Adolf Koster (24-10-1912, 30 jaar, Kamp Amersfoort), Benno Freimann (27-07-1914, 30 jaar, Dachau), Moritz Heller (11-06-1915, 29 jaar, Bergen-Belsen), Bettus van Gelder (20-06-1915, 28 jaar, Sobibor), Joel van Essen (24-09-1916, 28 jaar, Bergen-Belsen), Wilhelm Benjamin (02-01-1917, 27 jaar, Aschwitz), Emil Stranders (25-05-1917, 27 jaar, Buchenwald), Duifje Duizend-Engelschman (20-09-1917, 25 jaar, Auschwitz), Alfred Levy (25-12-1917, 25 jaar, Auschwitz), Herman Duizend (24-04-1919, 24 jaar, Dorohucza), Horst Meijer (01-10-1919, 23 jaar, Auschwitz). Joseph Cohen (24-11-1919, 23 jaar, Auschwitz), Erich Joseph Levy (074-12-1919, 24 jaar, Auschwitz), Eleazer Asscher (08-04-1920, 25 jaar, Eindhoven), Ernst Mannes (05-05-1920, 23 jaar, Sobibor), Isidor Malz (24-08-1920, 22 jaar, Auschwitz), Abraham Neuberger (06-09-1920, 24 jaar, Bergen-Belsen), Osias Hirschhaut (25-12-1920, 21 jaar, Auschwitz), Otto Zeichner (19-02-1921, 21 jaar, Auschwitz), Walter Goldschmidt (21-02-1921, 21 jaar, Auschwitz), Malvine Brandweiner (20-09-1921, 20 jaar, Auschwitz), Lea Bobbe-Frank (22-03-1923, 20 jaar, Sobibor) en Carolina Bramson-Klein (09-06-1905, 39 jaar, Bergen-Belsen). Caroline Bramson-Klein was met haar man Jacob Bramson initiatiefnemer van de kibboets, die tussen 1934 en 1941 in Franeker gevestigd was. Deze kibboets was een collectieve Joodse landbouwnederzetting waar Joodse jongeren een landbouwopleiding volgden. Ook kregen ze les over de Thora, zionistische literaar en de Hebreeuwse taal. De bewoners werkten in de omgeving bij boeren en tuinders. De opleiding, hachsjara, was noodzakelijk om een Palestina-certificaat aan te kunnen vragen. Met de toekenning van dat certificaat mochten ze zich vestigen in Palestina (er was echter maar zeer beperkt plek). In totaal hebben meer dan 90 mensen hier tijdelijk gewoond en gewerkt). Op 3 november 1941 viel de bezetter, samen met Nederlandse politiemannen, de kibboets binnen en pakten de toen aanwezige bewoners op. In totaal hebben 25 mensen die op de kibboets hebben gewoond de oorlog niet overleefd. Dit zijn niet alleen die bewoners die op 3 november daar woonden, maar ook oud-bewoners. Oprichting De oprichting van het monument was een initiatief van de huidige eigenaren van het gebouw aan de Harlingerweg 45, vertegenwoordigers van het Historisch Centrum Franeker, het Fries Film & Audio Archief en het 4 & 5 mei comité van de gemeente Waadhoeke. Onthulling Het monument is onthuld op op 3 november 2022, 81 jaar later. Burgemeester Marga Waanders, commissaris van de Koning in Friesland Arno Brok en enkele nabestaanden voerden het woord.