Warnsveld, Gedenkteken gedeporteerde Joodse patiënten

Het gedenkteken herinnert aan twintig Joodse bewoners van het Oude en Nieuwe Gasthuis in Zutphen en Warnsveld die tijdens de Duitse bezetting om het leven zijn gebracht. De namen van de slachtoffers luiden: Samuel A. Markus, Ludwig Alexander, Rosa Meyer-Cohen, Bloeme de Beer, Grietje de Groot-Akker, Alberdina Speijer, Sara Cohen, Mietje Vomberg-de Horst, Cato Konijn, Sara van Weezel, Klaartje Weijel, Salomon Polak, Amalia de Levie-Leffmann, Henriëtte Bos, Eva Cohen, Rachel A. Cohn-Mendes da Costa, Marianna Velmans-Cohen, Charlotte Grünebaum, Celina Dekker-Rueff en Sara Lopes Diaz. Als ‘sluitstuk’ van de deportatie van de Zutphense Joden in 1942 en 1943 werden begin april de Joodse patiënten uit de Zutphense ziekenhuizen en de psychiatrische instelling ONG gedeporteerd. Op 6 april 1943 meldden zich in de vroege ochtend Nederlandse agenten en vertegenwoordigers van de Joodse Raad van Zutphen bij eerste geneesheer Paul van Bork met de opdracht de zes Joodse patiënten uit het Binnengesticht te deporteren. Van Bork weigerde, werd aangehouden en overgebracht naar het politiebureau. De patiënten werden alsnog meegenomen. Op 8 april werden vervolgens ook de Joodse patiënten uit de Zutphense ziekenhuizen gedeporteerd. Het ging daarbij om het hoogbejaarde echtpaar Juda Hamburg en Berendina Hamburg-de Leeuw (die beiden zouden overlijden in Westerbork), de doodzieke opzichter van de Joodse begraafplaats Philip Weijel (die bij aankomst in Westerbork overleed) en Louis Jacob Dormits. Het verdrinken van Goedman Groenheim in het water bij het Sint Walburgisziekenhuis op 6 april 1943 wordt ook met de deportaties uit Zutphense ziekenhuizen in verband gebracht. Omdat Van Bork, die nog steeds in Zutphen werd vastgehouden, weigerde om de overgebleven veertien Joodse psychiatrische patiënten in Warnsveld aan te wijzen, werd hij op 8 april overgebracht naar de SD in Arnhem. Na een verhoor aldaar kwamen hij en SD’er Willy Bühe naar Warnsveld, waar de Joodse patiënten werden aangewezen om te worden overgeplaatst naar een Joods hulpziekenhuis dat was ingericht in het Gemeenschapshuis van de Israëlitische Gemeente aan de Halterstraat 22 in Zutphen. De volgende avond werden ze alsnog naar Westerbork afgevoerd. Op 13 april 1943 werden zestien van de ONG-patiënten naar Sobibór gedeporteerd, waar ze bij aankomst op 16 april werden vermoord. De overige vier patiënten bleven nog in Westerbork, mogelijk omdat ze te zwak waren voor transport. Op 14 april overleed Mietje Vomberg-de Horst in Westerbork. De laatste drie in Westerbork overgebleven patiënten uit het ONG werden op 20 april 1943 naar Sobibór getransporteerd en werden op 23 april vermoord. Van Sara van Weezel en Bloeme de Beer, die niet in staat waren te communiceren, is niet vast komen te staan op welk van de beide transporten ze zijn gedeporteerd. Ze staan beiden als ‘onbekende’ krankzinnige Joodse vrouw op de transportlijsten van Westerbork. Oprichting Het gedenkteken is tot stand gekomen op initiatief van het Comité Herdenkingen Tweede Wereldoorlog en GGNet in Warnsveld. Onthulling De plaquette is op 20 oktober 2020 onthuld. Vanwege de strengere maatregelen rondom de uitbraak van het coronavirus kon de herdenking die bij die gelegenheid zou worden georganiseerd geen doorgang vinden.