Fochteloo, 'Ybenheer'

Het monument 'Ybenheer' in Fochteloo (gemeente Ooststellingwerf) is opgericht ter nagedachtenis aan de joodse dwangarbeiders van dit werkkamp. In 1942 waren in Nederland vijftig joodse werkkampen gevestigd. De kampen waren het voorportaal van Westerbork en zijn negen maanden in gebruik geweest. Rijkswerkkamp Ybenheer bij Fochteloo was daar één van. In elk kamp verbleven 150 à 200 mannen tussen 18 en 65 jaar. De kampen lagen in afgelegen gebieden in Drenthe en Friesland, ver weg van de Randstad waar de meeste joden woonden. De weerbare mannen werden zo geïsoleerd. De bezetter maakte gebruik van een infrastructuur die er al lag. In de jaren dertig waren de kampen gebouwd in het kader van de werkverschaffing. Om ophef te voorkomen, deed de bezetter er alles aan om het samendrijven van joodse mannen op iets soortgelijks te laten lijken. De mannen moesten heide omspitten of wegen aanleggen onder leiding van dezelfde organisatie als voor de oorlog: de Rijksdienst voor de Werkverruiming. Het toezicht op het werk was in handen van de Nederlandsche Heidemaatschappij en ook in het kamp zelf hadden Nederlanders het voor het zeggen. Aan het begin van 1942 waren de kampbewoners nog redelijk vrij. De mannen hielden bonte avonden en mochten door het dorp wandelen. Het regime in de kampen werd gaandeweg 1942 strenger. Er kwam minder eten. In de nacht van 2 op 3 oktober 1942 - 2 oktober was de laatste dag van Soekot (Loofhuttenfeest) - moesten de mannen van alle vijftig kampen halsoverkop weg. Op hetzelfde moment werden hun vrouwen en kinderen uit huis gehaald. Zo belandden in één nacht ruim tienduizend joden in Westerbork. Vervolgens werden zij omgebracht in de gaskamers van Auschwitz en Sobibor. Oprichting De oprichting van de gedenktekens was een initiatief van de Stichting Joodse Werkkampen in Friesland en Drenthe. Onthulling Het monument is onthuld op 2 oktober 2002 door Mario de Beer, pleegzoon van een oud-gevangene. Deze dag was het precies zestig jaar geleden dat kamp Ybenheer ontruimd werd. De 215 gevangenen werden destijds allemaal naar Westerbork gedeporteerd, waarna zij bijna allemaal zijn gestorven in de gaskamers van Auschwitz of Sobibor. Na de oorlog is Ybenheer ook nog bewoond geweest door Molukkers en oud-militairen van de KNIL (Koninklijk Nederlands-Indisch Leger). Het monument is hetzelfde als dat voor de kampen Diever A en Diever B te Oude Willem, It Petgat te Blesdijke en De Landweer te Elsloo.