Wachten op de bevrijding
Vanaf het begin volgen de meeste Nederlanders de oorlogshandelingen op de voet. Op 6 juni 1944 wordt met D-Day het startsein voor de bevrijding van Europa gegeven. Maar het duurt tot september 1944 voor de eerste Amerikaanse soldaten de Nederlandse grens passeren in Limburg. In de tussentijd wordt er volop gespeculeerd en doen de wildste geruchten de ronde.
Janneke Jorna
Deze geruchten zijn deels gebaseerd op de gelijkgeschakelde kranten, die de gevechtshandelingen aan het Oost- en Westfront uitgebreid beschrijven. Maar deze kranten staan onder Duitse censuur en de informatie wordt gewantrouwd. Om toch aan betrouwbare informatie te komen luisteren veel mensen illegaal naar de buitenlandse radio of lezen illegale krantjes.
Thema
Illegale pers
De Illegale pers in Nederland waren de clandestien, buiten het toezicht van de Duitse bezetter verschenen kranten, pamfletten en tijdschriften, die door verzetsgroepen of individuele publicisten werden gedrukt, uitgegeven en verspreid. Het doel was, naast het informeren over actualiteiten, de bevolking aan te zetten tot een kritische houding tegenover de bezetter of het plegen van actief verzet.
Meer over Illegale pers
Enkele illegale kranten waaronder De Geus, Trouw, De Waarheid, De Ploeg, Het Parool en Vrij NederlandOorlogsbronnen | NIOD
Illegaal luisteren naar de radio in HaarlemOorlogsbronnen | S. Engel | Noord-Hollands Archief
Organisatie
Radio Oranje
Radio Oranje maakte onderdeel uit van de Regeringsvoorlichtingsdienst en was de omroep van de Nederlandse regering in Londen. De eerste uitzending vond plaats op 28 juli 1940 en opende met een toespraak van koningin Wilhelmina. De laatste vond plaats op 2 juni 1945.
Meer over Radio Oranje
De breed gedeelde overtuiging is dat de geallieerden vroeg of laat op het Europese vasteland zullen landen en vervolgens overwinnen. Een eerste teken van hoop komt in de zomer van 1943. Na de geallieerde landing op Sicilië feliciteren mensen elkaar op straat in Amsterdam, waar de cafés vol zitten en op straat vuurwerk afgestoken wordt.
"Hier, Radio Oranje, stem van strijdend Nederland. Troepen van het geallieerd expeditieleger zijn hedenmorgen geland op de Franse kust."
Radio Oranje
In de zomer van 1944 is de spanning flink opgebouwd, want wanneer zouden de bevrijders komen? Het bericht van de geallieerde invasie in Normandië bereikt Nederland diezelfde ochtend. Vanwege het slechte weer komt dit bericht enigszins als een verrassing. Het nieuws wordt al snel mondeling verspreid, men schreeuwt het elkaar toe. Er gaan meteen optimistische geruchten rond, er zouden ook landingen hebben plaatsgevonden bij Calais en zelfs in België. Het kan dan ook niet meer lang duren voordat er in Nederland gevochten zal worden.
Gebeurtenis
D-Day
D-day is dinsdag 6 juni 1944, het begin van Operation Overlord, de geallieerde landingen in Normandië.
Meer over D-Day"Nu de Geallieerde mokerslag neerkomt op de Hitlers Atlantische wal, gaat door ons allen een siddering van ontroering."
Gerbrandy via Radio OranjeMinister president in ballingschap
Mens
Pieter Sjoerds Gerbrandy
Pieter Sjoerds Gerbrandy (Goëngamieden, 13 april 1885 – Den Haag, 7 september 1961) was minister-president van Nederland van drie regeringen in ballingschap tijdens de bezetting. Met zijn radiotoespraken was hij een inspiratie voor het verzet. Gebrandy was na de bezetting fel tegenstander van Indonesische onafhankelijkheid. Bron: WO2 Biografieën Netwerk Oorlogsbronnen. Pieter Sjoerds Gerbrandy was lid van de Nederlandse regering in Londen. Op verzoek van koningin Wilhelmina werd hij in september 1940 minister in de regering in ballingschap te London. In mei ’42 werd hij minister voor Algemene Oorlogsvoering. Hij woonde in het Browns Hotel in West End en was in bezet Nederland regelmatig te horen via Radio Oranje. Op 10 mei 1944 sprak hij in London bij de herdenking van de Duitse inval. De BBC zond deze herdenking uit, die afgesloten werd door ds. Van Dorp. Uit Annes notitie van 11 mei 1944 blijkt dat de onderduikers in het Achterhuis naar deze uitzending geluisterd hebben. Otto Frank stuurde hem in juni 1947 een exemplaar van Het Achterhuis. In de begeleidende brief refereerde hij aan deze redevoeringen. Gerbrandy schreef op 4 juli een bedankbriefje aan de ‘Hooggeachte Mejuffrouw Frank’. Bron: https://research.annefrank.org/nl/personen/5e486481-c829-4985-93bf-f249be6a309f/
Meer over Pieter Sjoerds GerbrandyRadio Oranje blijft een cruciale rol spelen. Op 4 september 1944 kondigt Gerbrandy foutief aan dat Breda bevrijdt is. De volgende dag ontstaat Dolle Dinsdag. Er breekt paniek uit onder de Duitsers en NSB’ers, velen vluchten. Veel Nederlanders zijn in feeststemming en maken zich klaar om de bevrijders te begroeten. De geallieerden rukken inderdaad hard op, zo hard dat zelfs de legerleiding niet precies weet waar de troepen zich bevinden. In werkelijkheid is Antwerpen bevrijd maar de Nederlandse grens nog niet overschreden. Dit gebeurt een aantal dagen later, waarna op 14 september 1944 met Maastricht de eerste Nederlandse stad bevrijd wordt.
Gebeurtenis
Bevrijding Maastricht
De bevrijding van Maastricht vond plaats op 13 en 14 september 1944 door de Old Hickorydivisie. Op 14 september werd Maastricht ten westen van de Maas bevrijd. Het was daarmee de eerste Nederlandse stad die bevrijd werd door de geallieerden. Hierna was de stad maandenlang het commandocentrum vanhet Amerikaanse 9e leger.
Meer over Bevrijding MaastrichtDolle Dinsdag
Maar Duitsland stort niet zomaar ineen. Met de mislukking van Operatie Market Garden blijkt de Duitse veerkracht sterker dan gedacht. Voor het zuidelijke gedeelte van Nederland staat de bevrijding voor de deur, maar het noorden beleeft nog de Hongerwinter.
Gebeurtenis
Hongerwinter
De Hongerwinter was de winter van 1944 tot 1945, aan het eind van de Tweede Wereldoorlog, met een grote schaarste aan voedsel en brandstof. Met name in de steden van West-Nederland, waar zo'n 20.000 mensen omkwamen door honger en kou, leidde de winter tot grote ellende. De Spoorwegstaking vormde het begin van de Hongerwinter, de Duitsers grepen deze staking aan om het vervoer van voedsel te blokkeren. De Hongerwinter eindigde met de geallieerde voedselhulp.
Meer over Hongerwinter
