Verzetsvrouw Annie de Waard opereert tussen nazi’s op Utrechtse Maliebaan
Een brief uit Den Haag, geschreven op 27 mei 1944, valt op de mat bij familie De Waard. “Oproep”, zo begint de tekst. “Vastgesteld werd, dat de student A. De Waard geen gehoor gaf aan de beschikking Nr. 55/43 van de 4.5.43 en bij de melding op de 6.5.43 niet verscheen”. De brief is bedoeld voor Annie de Waard, een rechtenstudente aan de Universiteit Utrecht, die meerdere keren het bericht van de SS weigerde.
Fifian Kroes
Leden van de Lijfwacht Mussert op de Maliebaan in Utrecht, voor het hoofdkwartier van de NSB.
Oorlogsbronnen.nl | Beeldbank WO2 | NIOD | Fotodienst der NSB
Ook dit keer negeert Annie de oproep. Ze voelt zich meer geroepen door de namen ‘Antje Wiersma’, ‘Antje Duursma’ en ‘mejuffrouw Wieringa’, de denkmantels waaronder zij verzetswerk verricht. Zo helpt ze, als lid van het Utrechts Kindercomité, Joodse kinderen onder te brengen bij pleegouders.
Organisatie
Utrechts Kindercomité
Het Utrechts Kindercomité was een verzetsgroep, opgericht in 1942 door de studenten Jan Meulenbelt en Rut Matthijsen, die vooral bestond uit Utrechtse studenten. De organisatie had tot doel Joodse kinderen een veilig onderduikadres te verschaffen en hen te voorzien van kleding, bonkaarten en - zo nodig - kostgeld. De kinderen werden in eerste instantie ondergebracht bij pleeggezinnen, maar als dat niet lukte bij de crèche 'Kindjeshaven' in Utrecht.
Meer over Utrechts Kindercomité
Groepsfoto van leden van het Utrechts Kindercomité op de bruiloftsreceptie van Geert Lubberhuizen op 19 april 1944. Als tweede van links staat Annie.Oorlogsbronnen.nl | Beeldbank WO2 | Verzetsmuseum Amsterdam
Werkruimte van het Utrechts Kindercomité.Oorlogsbronnen.nl | Beeldbank WO2 | Verzetsmuseum Amsterdam
Verzet omringd door nazi-organisaties
Voor haar verzetswerk is Annie te vinden op de Utrechtse Maliebaan, een straat van een kilometer lang, vlak buiten de Utrechtse singels. Het is niet de meest voor de hand liggende plek: verzetsmensen worden hier omringd door zeventien adressen waar naziorganisaties kantoorhouden. De Maliebaan is het thuisfront voor de SS, Sicherheitspolizei, Wehrmacht en de Duitse inlichtingendienst. Daarnaast is de straat door het kantoor van Anton Mussert het kloppende hart van de NSB.
Thema
Bezetter aan de Maliebaan
De Bezetter had zich aan de Maliebaan op verschillende adressen gevestigd. Zo zat in de Utrechtse straat de NSB, de Ordnungspolizei, de Wehrmacht, SiPo, SS en de redactie van het blad 'Volk en Vaderland'.
Meer over Bezetter aan de MaliebaanMaliebaan 40
Op Maliebaan 40 komt Annie regelmatig de administratie van het Utrechts Kindercomité bijwerken. De ordner houdt een verzameling papiertjes met cijfers bijeen en lijkt door de misleidende kaft op een Engelse roman. Op aparte lijsten zijn de cijfers omgezet in de gegevens van onderduikkinderen, opvangouders en betrokken comitéleden.
Thema
Maliebaan 40
Op de Maliebaan nummer 40 was het Aartsbisschoppelijk paleis van Utrecht, het centrum van de rooms-katholieke kerk in Nederland, gevestigd. In de kluis van het paleis werd de administratie van het Utrechts Kindercomité bewaard: een boek vol met codetaal, waarin de namen van kinderen en hun onderduikadressen stonden opgeschreven.
Meer over Maliebaan 40
Aartsbisschop Jan de Jong kent Annie als 'Antje Wiersma’, het verzetsmeisje dat af en toe het codeboek bijhoudt. De aartsbisschop, die eerder openlijk liet weten dat NSB’ers niet meer welkom zijn in de katholieke kerk, staat bekend om zijn kritiek op nazi’s en hun sympathisanten. Door deze houding krijgt hij in 1940 bezoek van zijn buurman van Maliebaan 84: Konrad von Alberti, de commandant van de Duitse Wehrmacht. Het blijft bij een waarschuwing.
Naast zijn anti-Duitse uitingen, financiert De Jong het Utrechts Kindercomité en herbergt hun administratie in de kluis van zijn aartsbisschoppelijk paleis. Ondanks het gevaar dat hij loopt, twijfelt hij niet: “Ik bedank liever dan dat ik dit opgeef".
Mens
Johannes de Jong
Was een Nederlandse kerkhistoricus, aartsbisschop, kardinaal en metropoliet. In 1935 werd hij coadjutor van de aartsbisschop van Utrecht, mgr. Joannes Jansen. Tegelijkertijd werd hij benoemd tot titulair aartsbisschop van Rhusium. Als wapenspreuk koos hij Dominus mihi adjutor (Uit Psalm 118:7 - De Heer is mijn helper). In 1936 werd hij benoemd tot aartsbisschop van Utrecht. In de oorlog gaf De Jong samen met dominee K. Gravemeijer, leiding aan het kerkelijk verzet tegen de Duitse bezetter. Hij verbood NSB-advertenties in de rooms-katholieke dagbladen. Op 21 februari 1943 veroordeelde hij officieel de Duitse misdaden en was in mei 1943 tegen de wegvoering en gedwongen tewerkstelling van Nederlanders. In februari 1946 werd hij tot kardinaal benoemd. Na de oorlog ontstond in 1946 in Utrecht de Kardinaal de Jonggroep door de samenvoeging van de in 1921 opgerichte Mgr van Schaikgroep met de Hl. Lodewijkgroep. De groep werd opgeheven in 2002. Bron: Vereniging Scouting Nederland. Johannes (Jan) de Jong (Nes, 10 september 1885 - Amersfoort, 8 september 1955) was een Nederlandse kerkhistoricus, aartsbisschop, kardinaal en metropoliet. Samen met dominee Koeno Gravemeijer gaf Johannes de Jong leiding aan het kerkelijk verzet. Bron: WO2 Biografieën Netwerk Oorlogsbronnen.
Meer over Johannes de JongMaliebaan 72b en 71
Na haar bezoek aan het aartsbisschoppelijk paleis is Annie razendsnel op het adres van de volgende verzetsklus. Een paar huizen verderop woont Marie Anne Tellegen, ook bekend onder schuilnaam dr. Max, de directe buurvrouw van de Sicherheitspolizei. Annie de Waard is haar persoonlijk koerierster.
Mens
Marie Anne Tellegen
Marie Anne Tellegen (Arnhem, 30 december 1893 - Amsterdam, 23 april 1976) was een feministe, verzetsdeelnemer en directeur van het Kabinet der Koningin. Tijdens de bezetting hielp zij onder andere met het vinden van onderduikplekken voor Joodse kinderen en speelde zij een belangrijke rol in het verspreiden van Vrij Nederland in de provincie Utrecht. Als lid van het Nationaal Comité van Verzet had zij een grote rol in de Spoorwegstaking, als contactpersoon en organisator van de onderduik, en de financiering van de organisaties en stakers. Bron: WO2 Biografieën Netwerk Oorlogsbronnen.
Meer over Marie Anne TellegenKnooppunt van illegaliteit
Tellegen is gedurende de oorlog uitgegroeid tot een belangrijk verzetsfiguur. Zo is ze medeoprichter van het Nederlands Vrouwen Comité en heeft een leidende functie in het Nationaal Comité van Verzet. Ze zet zich in voor Joodse onderduikers en regelt het inkomen voor spoorwegstakers. Haar huis is het knooppunt van de illegaliteit.
Daarnaast is mevrouw Tellegen een tijd de hoofdverspreider van ‘Vrij Nederland’, een verzetsblad dat in de kelder van Garage Grund wordt gedrukt. Ook dit bedrijf bevindt zich op de Maliebaan: precies tegenover het aartsbisschoppelijk paleis van Jan de Jong en vlak naast het regionale bestuur van de NSDAP.
Zodra Annie met haar nieuwe koerierstaak de deur bij Marie Anne uitloopt, luistert ze naar haar laatste naam van de dag: ‘Antje Wiersma’.
Gebeurtenis
Spoorwegstaking
De Spoorwegstaking begon op 17 september 1944 toen Radio Oranje de codeboodschap 'de kinderen van Versteeg moeten onder de wol' uitzond. Het stilleggen van het railvervoer was bedoeld om de geallieerde luchtlandingen bij Arnhem te ondersteunen door Duitse troepentransporten te belemmeren. Hoewel ruim 30.000 personeelsleden van de NS onderdoken mislukte deze opzet doordat de Duitsers eigen treinen en personeel inzetten.
Meer over Spoorwegstaking
