Ga direct naar: Hoofdnavigatie
Ga direct naar: Inhoud
Witte Bussen 05 mei 2022

Van de Ravenbrug naar de Eksterberg: redding met de Witte Bussen

Mies Boissevain maakt na de bevrijding een feestrok met allerlei lapjes die haar aan gebeurtenissen uit de oorlog doen denken. Een van deze gebeurtenissen is de redding van een groep Nederlandse vrouwen uit Kamp Ravensbrück op 24 en 25 april 1945 door het Zweedse en Deense Rode Kruis.

Adrienne Baars
Deel dit artikel
Detail van een feestrok, gemaakt na de bevrijding.
Detail van een feestrok, gemaakt na de bevrijding.
Detail van de feestrok van verzetsvrouw Mies Boissevain, gemaakt na de bevrijding, een initiatief om te herinneren: ‘Vlecht in Uw rok het patroon van Uw leven’. Oorlogsbronnen | Verzetsmuseum Amsterdam

Verzetsvrouw

De Amsterdamse feministe Mies Boissevain is een centraal figuur binnen verzetsgroep CS-6, net als haar echtgenoot Jan en zoons Jan Karel, Gideon en Frans. Hun huis aan de Corellistraat 6 is de uitvalsbasis voor de verzetsgroep. Nadat de groep in augustus 1943 wordt verraden komt Mies samen met zoon Frans in Kamp Vught terecht, waar haar eerder opgepakte echtgenoot Jan ook gevangen zit.

Organisatie
CS 6

CS 6 was een Amsterdamse verzetsgroep die ontstond in 1942. Nadat een deel van de groep in 1943 werd opgerold, gingen de overige leden op in de spionagegroep Rolls Royce. De naam CS 6 verwijst naar het adres waar de groep haar oorsprong vond: Corellistraat 6 te Amsterdam.

Meer over CS 6
Portret van Mies Boissevain
Portret van Mies Boissevain
Portret van Mies BoissevainOorlogsbronnen | Verzetsmuseum Amsterdam
Vader Jan en moeder Mies met zonen Jan, Gideon en Frans.
Vader Jan en moeder Mies met zonen Jan, Gideon en Frans.
Vader Jan en moeder Mies met zonen Jan, Gideon en Frans.Oorlogsbronnen | Verzetsmuseum Amsterdam
Mens
Adrienne Minette Boissevain-van Lennep

Adrienne Minette Boissevain-van Lennep speelde, als lid van CS 6, de volgende rol(len) in het verzet: Leiderschapspositie en Coördinerende rol. De volgende korte omschrijving van het verzetswerk is bekend: Feministe, had grachtenpand in Amsterdam, huisvestte de groep CS-6. Bronvermelding: Noord-Hollands Archief: Lijst van Vrouwen in verzet. Adrienne Minette (Mies) Boissevain-van Lennep (Amsterdam, 21 september 1896 - Amsterdam, 18 februari 1965) was voorzitter van verschillende feministische organisaties en een verzetsdeelnemer. Al voor de oorlog was zij betrokken bij de zogenaamde kindertransporten. Tijdens de bezetting was zij onder andere betrokken bij het in veiligheid brengen van Joodse kinderen vanuit de crèche aan de overkant van de Hollandsche Schouwburg en bij verzetsgroep CS-6. In augustus 1943 werd ze opgepakt en tot haar bevrijding zat zij onder andere vast in Kamp Vught en Ravensbrück. Bron: WO2 Biografieën Netwerk Oorlogsbronnen.

Meer over Adrienne Minette Boissevain-van Lennep

Mammie Boissevain

Mies zit bijna een jaar gevangen in Kamp Vught, waar ze onder andere in het ziekenhuis werkt en bekend staat als zuster "Mammie". Met de nadering van de geallieerden wordt Kamp Vught ontruimd. Op 6 september 1944 zijn 651 vrouwen op de trein gezet naar Ravensbrück. De mannen gaan naar Sachsenhausen. Zoons Jan Karel en Gideon zijn ondertussen ter dood veroordeeld en worden op 1 oktober 1943 gefusilleerd in de duinen van Overveen.

Gebeurtenis
Ontruiming Kamp Vught

Ontruiming Kamp Vught vond plaats onder druk van de oprukkende geallieerde troepen in 1944. De climax van deze ontruiming was op 5 september (Dolle Dinsdag) en 6 september 1944. Door toedoen van het gerucht dat de geallieerden ieder moment Nederland zouden bevrijden werden de laatste gevangenen uit Kamp Vught in allerijl naar kampen elders gedeporteerd of werden zij in het kamp geëxecuteerd.

Meer over Ontruiming Kamp Vught
"Met ongebroken geest, hun taak volbracht zijn zij gesneuveld, voor hun ideaal. Geloof en Hoop gaven hun kracht om vol te houden tot de laatste maal... Toen, doodgeschoten en verbrand Bleef er geen stofje voor ons achter. Als asch verspreid door 't gansche land, Rusten zij veiliger en zachter."
Gedicht gemaakt door Jan Boissevainover de dood van zoons Jan en Gideon
Gedicht gemaakt door Jan Boissevain over de dood van zoons Jan en Gideon. In Kamp Vught vernam hij, ten onrechte, dat ze waren gecremeerd.
Gedicht gemaakt door Jan Boissevain over de dood van zoons Jan en Gideon. In Kamp Vught vernam hij, ten onrechte, dat ze waren gecremeerd.
Gedicht gemaakt door Jan Boissevain over de dood van zoons Jan en Gideon. In Kamp Vught vernam hij, ten onrechte, dat ze waren gecremeerd.Oorlogsbronnen | Verzetsmuseum Amsterdam
Feestrok

Redding

Na ontruiming van kampen in West- en Oost-Europa zijn de overgebleven kampen overvol en is er weinig eten. Dit maakt hulp van het Rode Kruis hard nodig. Het Zweedse Rode Kruis onder leiding van Folke Bernadotte rijdt aan het eind van de oorlog met witte bussen naar verschillende kampen in Duitsland om Zweedse, Noorse en Deense gevangenen op te halen. De Noorse en Deense vrouwen die op 8 maart 1945 uit Ravensbrück bevrijd worden geven namen door van vrouwen die zij kennen, veelal vrouwen die al in 1942 en 1943 in het kamp gevangen zitten.

Bekijk de Nederlandse vrouwen die gered zijn met de witte bussen

Gebeurtenis
Witte Bussen

De Witte Bussen van het Zweedse Rode Kruis wisten in april 1945 ruim 15.000 concentratiekamp gevangenen te redden. De gevangenen werden verzameld in Kamp Neuengamme en vanaf daar naar Zweden gebracht. Ook werden honderden Nederlandse vrouwen uit Kamp Ravensbrück, Dachau en Mauthausen gered. Onderweg werden de vrachtwagens en ambulances beschoten door geallieerde vliegtuigen in de buurt van Schwerin, waarbij een aantal doden vielen. De gevangenen die in de kampen waren overgebleven werden op dodenmarsen gestuurd, waarbij een groot deel om het leven kwam.

Meer over Witte Bussen

Brits bombardement

De vrachtauto’s en ambulances, in sommige herinneringen bussen, vertrekken op 24 en 25 april met de vrouwen vanuit Ravensbrück. Ze rijden in colonne en op 25 april krijgt het konvooi in de buurt van Schwerin meermaals een Brits bombardement te verduren waarbij verschillende net bevrijde vrouwen omkomen. De volgende dag is er opnieuw een bombardement op het konvooi bij Plön. Een aantal doden is nog steeds onbekend, Lies Rood is nog niet geïdentificeerd en twee Duitse communistes worden meegesmokkeld onder de naam van twee Nederlandse vrouwen die recent gestorven zijn, Adriana Dekker en Nicoline Hofman-Swijgman. Ook verschillende Deense en Zweedse vrijwilligers komen om het leven.

Bekijk hier de Nederlandse vrouwen die om het leven komen

Gebeurtenis
Bombardement Schwerin, 25-26 april 1945

Het Rodekruistransport dat op 25 april 1945 Ravensbrück verliet werd later op de dag verschillende malen beschoten door Engelse jagers op de weg tussen Schwerin en Wismar. En de volgende dag bij Plön. Enkele doden werden begraven in Lübeck.

Meer over Bombardement Schwerin, 25-26 april 1945
Rode Kruis Witte Bussen in Denemarken
Rode Kruis Witte Bussen in Denemarken
Witte bussen van het Rode Kruis in DenemarkenWikimedia Commons | National Museum of Denmark
“En dan opeens in de verte een klein wagentje met een rood kruis erop: gejuich! Toen de officier uitstapte was er een golf van opluchting. Nog nooit is met zulk verwachting naar een man uitgekeken als op dat ogenblik. Terwijl de Aufseherinnen hun bevelen schreeuwden, kwam de Zweedse officier en vertelde de vrouwen: U bent vrij!”
Selma van der Perre-VellemanMijn naam is Selma. Amsterdam: Thomas Rap, 2020, p. 197

Narcissen

Het Rode Kruistransport komt uiteindelijk na twee vermoeiende dagen aan in Padborg, Denemarken, waar een quarantainestation is. Vandaar gaan de vrouwen met de trein naar Zweden waar ze na een korte bootreis aankomen in Malmö. Van de aankomst op 28 april 1945 zijn filmbeelden. Ans van Velzen wordt met narcissen onthaald omdat het haar verjaardag is. Ook Trien Zwagerman-de Haan is in de film herkend.

Mens
Trien de Haan-Zwagerman

Trijntje de Haan-Zwagerman speelde de volgende rol(len) in het verzet: Leiderschapspositie. De volgende korte omschrijving van het verzetswerk is bekend: Badass verzetsvrouw en feministe van het eerste uur: zat bij de eerste verzetsgroep van NL. Bronvermelding: Noord-Hollands Archief: Lijst van Vrouwen in verzet. Trien de Haan-Zwagerman (Hauwert, 3 april 1891 - Hoorn, 14 februari 1986) was een activist, feminist, politicus en verzetsdeelnemer. Ze was actief voor de Revolutionair-Socialistische Partij (RSP, later RSAP). Op 20 juli 1940 werd de RSAP verboden. Men besloot tot ondergronds verzet via het Marx-Lenin-Luxemburg Front (MLL-Front) en De Haan-Zwagerman behoorde tot de centrale leiding van de organisatie. Eind februari 1942 werd de organisatie opgerold, De Haan gearresteerd en tot vijftien jaar tuchthuisstraf opgelegd. Via het Oranjehotel in Scheveningen werd ze op 21 juli 1942 gedeporteerd naar concentratiekamp Ravensbrück. Op 22 april 1945 werd De Haan bevrijd door het Zweedse Rode Kruis. Bron: WO2 Biografieën Netwerk Oorlogsbronnen.

Meer over Trien de Haan-Zwagerman
From Every Face Has a Name

Archiefbeelden van de aankomst van een witte bussen transport op 28 april 1945 in Zweden.

Witte bussen, waarschijnlijk bij Friedrichsruh
Witte bussen, waarschijnlijk bij Friedrichsruh
Witte bussen, waarschijnlijk bij FriedrichsruhWikimedia Commons | publiek domein
Vrouwelijke gevangenen in Ravensbruck worden verzameld voor de Witte Bussen
Vrouwelijke gevangenen in Ravensbruck worden verzameld voor de Witte Bussen
Vrouwelijke gevangenen in Ravensbrück worden verzameld voor de witte bussen.Wikimedia Commons | Publiek domein
“We werden naar Denemarken gereden, waar lieve vrouwen op ons wachtten met een overheerlijk maal. We waren uitgeput, maar zo blij dat we leefden, vooral toen we hoorden dat er dertien vrouwen door de bommen waren omgekomen. Het eten was verrukkelijk.”
Selma van der Perre-VellemanMijn naam is Selma. Amsterdam: Thomas Rap, 2020, p. 197
Feestrok

Joodse vrouwen

In Kamp Ravensbrück hebben vrouwen om verschillende redenen gevangen gezeten. De Joodse vrouwen die vanwege hun afkomst gevangen zitten zijn afkomstig uit Scheveningen, in 1942, en Westerbork, in 1944. Dit waren Joodse vrouwen met een Hongaarse of Roemeense nationaliteit en hun kinderen. Ook komen er eind 1944 en in 1945 Joodse vrouwen vanuit Auschwitz of Bergen-Belsen naar Kamp Ravensbrück. Daarnaast verblijven er vrouwen van Joodse afkomst die hun identiteit verborgen konden houden, zoals Selma Velleman. Zij is opgepakt als verzetsstrijder, met een vals paspoort op naam van Margaretha van der Kuit. Pas bij aankomst in Zweden durft ze haar echte naam door te geven en haar Joodse identiteit te onthullen.

Mens
Selma van de Perre-Velleman

Selma van de Perre-Velleman (Amsterdam, 7 juni 1922) was tijdens de bezetting een verzetsdeelnemer en werkte als koerier. Ze komt uit een Joods gezin en kreeg in 1942 een oproep om zich te melden. Ze wist daaraan te ontkomen door in een bontfabriek te gaan werken. In 1943 werd Selma onder de naam Wil Buter en later Marga van der Kuit onderdeel van de TD-groep en deed koerierswerk. In juni 1944 werd ze verraden en via Kamp Vught naar Ravensbrück gedeporteerd. Op 23 april 1945 werd Selma door het Zweedse Rode Kruis bevrijd. Bron: WO2 Biografieën Netwerk Oorlogsbronnen. Selma van de Perre-Velleman speelde, als lid van TD-groep, de volgende rol(len) in het verzet: Vervalsing. De volgende korte omschrijving van het verzetswerk is bekend: Maakte identiteitspapieren en bonkaarten, probeerde haar moeder en zusje te laten onderduiken (zijn verraden), later is zijzelf ookverraden en heeft vast gezeten in Vught en Ravensbrück, was joods, maar ging onder een valse naam verder en heeft pas na de oorlog haar joodse identiteit bekend gemaakt.. Bronvermelding: Noord-Hollands Archief: Lijst van Vrouwen in verzet.

Meer over Selma van de Perre-Velleman
Passagierslijst van vrouwen gered met de witte bussen die op 28 april 1945 aankomen in Malmo
Passagierslijst van vrouwen gered met de witte bussen die op 28 april 1945 aankomen in Malmo
Passagierslijst van vrouwen gered met de witte bussen die op 28 april 1945 aankomen in Malmo
Picknick bij herstellingskamp Scatos in Göteborg van vrouwen uit Kamp Ravensbrück.
Picknick bij herstellingskamp Scatos in Göteborg van vrouwen uit Kamp Ravensbrück.
Picknick bij herstellingskamp Scatos in Göteborg van vrouwen uit Kamp Ravensbrück.Oorlogsbronnen | Verzetsmuseum Amsterdam

Van de Ravenbrug naar de Eksterheuvel

De vrouwen worden in Malmö ondergebracht in het museum en later in Skatås, een klein herstellingsoord bij Göteborg. Ze wonen met zestien vrouwen in een Stuga, krijgen zakgeld en worden door Zweedse vrijwilligsters, de Lotta’s, verwend.

Daar kunnen ze bijkomen van hun gevangenschap en uiteindelijk keren de meesten weer naar Nederland terug, met het vliegtuig of met de boot. Het verblijf in Skatas ontlokte de uitspraak van de Ravenbrug (het kamp) naar de Eksterheuvel (Skata betekent ekster in het Zweeds).

Gerepatrieerden komen vanuit Zweden aan in Nederland, waaronder Mies
Gerepatrieerden komen vanuit Zweden aan in Nederland, waaronder Mies
Uit het album van Mies Boissevain een foto van de aankomst van gerepatrieerden vanuit Zweden op Schiphol op 29 juli 1945Oorlogsbronnen | Verzetsmuseum Amsterdam

Thuiskomst

Mies keert terug naar Nederland en arriveert op 29 juli 1945. Ook zoon Frans vindt vanuit Dachau, via Parijs, de weg terug naar Nederland, hij arriveert een dag later. Van het gezin Boissevain zijn zij de enigen die terugkeren naar Amsterdam. Zoons Jan Karel en Gideon zijn op 1 oktober 1943 gefusilleerd en vader Jan komt op 30 januari 1945 om het leven in Buchenwald.

Kaart van Volksherstel Amsterdam waarmee ex-politieke gevangenen voorrang krijgen bij hulpverlening
Kaart van Volksherstel Amsterdam waarmee ex-politieke gevangenen voorrang krijgen bij hulpverlening
Kaart van Volksherstel Amsterdam waarmee ex-politieke gevangenen voorrang krijgen bij hulpverleningOorlogsbronnen | Verzetsmuseum Amsterdam
Kaart van Volksherstel Amsterdam waarmee ex-politieke gevangenen voorrang krijgen bij hulpverlening
Kaart van Volksherstel Amsterdam waarmee ex-politieke gevangenen voorrang krijgen bij hulpverlening
Kaart van Volksherstel Amsterdam waarmee ex-politieke gevangenen voorrang krijgen bij hulpverleningOorlogsbronnen | Verzetsmuseum Amsterdam
Organisatie
Nederlands Volksherstel

De stichting Nederlands Volksherstel (1944-1948) was een overkoepelende hulpverleningsorganisatie die zich richtte op de 'bevordering van de geestelijke en lichamelijke wederopheffing' van Nederlanders die als gevolg van de Tweede Wereldoorlog in nood verkeerden.

Meer over Nederlands Volksherstel
Uit oude lapjes gemaakte nationale feestrok, met daarop geborduurde teksten betreffende persoonlijke gebeurtenissen vanaf de bevrijding van het concentratiekamp Ravensbruck, 25 april 1945 tot en met 1955. Gemaakt door Mies Boissevain-van Lennep, de initiatiefneemster van de feestrokkenactie.
Uit oude lapjes gemaakte nationale feestrok, met daarop geborduurde teksten betreffende persoonlijke gebeurtenissen vanaf de bevrijding van het concentratiekamp Ravensbruck, 25 april 1945 tot en met 1955. Gemaakt door Mies Boissevain-van Lennep, de initiatiefneemster van de feestrokkenactie.
Uit oude lapjes gemaakte nationale feestrok, met daarop geborduurde teksten betreffende persoonlijke gebeurtenissen vanaf de bevrijding van het concentratiekamp Ravensbrück, 25 april 1945 tot en met 1955. Gemaakt door Mies Boissevain-van Lennep, de initiatiefneemster van de feestrokkenactie.Oorlogsbronnen | Verzetsmuseum Amsterdam
Thema
Nationale feestrokken

Nationale feestrokken zijn rokken, door vrouwen gemaakt van oude stukken stof en gedragen om de bevrijding van Nederland te vieren. Het idee van de nationale feestrok was afkomstig van Mies Boissevain-van Lennep. Toen zij in gevangenschap verkeerde in Amsterdam onderhield zij contact met haar vrouwelijke medegevangenen door middel van verstopte briefjes in een waszak. Op een dag vond zij een lappendas in de waszak. Deze was samengesteld door een medegevangene die hierbij kleding van haar kinderen en van haarzelf had gebruikt. Ze vertelde het verhaal achter ieder lapje, en dit zorgde voor verbondenheid onder de gevangenen.

Meer over Nationale feestrokken
Ontvang onze nieuwsbrief
Tweewekelijks geven we je een overzicht van de meest interessante en relevante onderwerpen, artikelen en bronnen van dit moment.
Ministerie van volksgezondheid, welzijn en sportVFonds
Contact

Vijzelstraat 32
1017 HL Amsterdam

info@oorlogsbronnen.nlPers en media
Deze website is bekroond met:Deze website is bekroond met 3 DIA awardsDeze website is bekroond met 4 Lovie awards