Maurits Jakobs ontsnapt dagen voor grootschalige deportatie uit Kamp Vledder
Maurits Jakobs fietst eind september 1942 midden in de nacht door een pikzwart bos. Hij is zojuist ontsnapt uit het Joodse werkkamp Vledder in Drenthe. Op dat moment weet Jakobs nog niet dat zijn oude kampgenoten een paar dagen later, via Westerbork, naar vernietigingskampen worden gedeporteerd.
Tewerkgestelden in Kamp Vledder (1942). Vier namen zijn bekend: van Mechanicus, Gobits, Appie Bluhm (1921-1942) en David Mindlin (1908).
Oorlogsbronnen.nl | Joods Historisch Museum
Joodse werkkampen
Er bestaan in de Tweede Wereldoorlog circa vijftig Joodse werkkampen zoals het Drentse Vledder. Het werk in de kampen is zwaar, in bijna alle gevallen moet er woeste grond worden ontgonnen. Graven en spitten gebeurt met de hand. De mannen maken lange dagen, van ‘s ochtends zes uur tot zes uur in de avond.
Thema
Joodse werkkampen
Joodse werkkampen waren kampen waarin vanaf januari 1942 tot 2-3 oktober 1942 op last van de Duitse bezetter Joodse werklozen tewerk werden gesteld.
Meer over Joodse werkkampen
Joden in werkkamp Vledder.HC Kamp Westerbork
Joodse mannen bij een werkkamp in de omgeving van Staphorst, 1942.HC Kamp Westerbork
Thema
Nederlandsche Heidemaatschappij
De Nederlandsche Heidemaatschappij hield samen met de Rijksdienst voor de Werkverruiming toezicht op het werk in de werkkampen. Mannen in de kampen voerden werkzaamheden uit als ontginning en aardappelrooien. De Nederlandse Heidemaatschappij hield toezicht voor de oorlog, maar ook tijdens de oorlog, toen Joodse mannen in werkkampen te werk werden gesteld.
Meer over Nederlandsche Heidemaatschappij
Hulp van binnenuit
Maurits Jacobs weet met behulp van opzichter Willems, die in dienst is van de Nederlandse Heidemaatschappij, te ontsnappen uit Kamp Vledder. Willems heeft bij het zandpad zijn fiets klaargezet. Maar het initiatief voor de ontsnapping komt van Jo Oldenburger, een oud-medewerker van Maurits uit Emmen.
Hij ziet in Amsterdam dat de situatie voor Joden steeds onheilspellender wordt en regelt een onderduikplek voor Maurits en zijn vrouw in Emmen. 's Avonds wacht Jo hem op bij het kamp met een extra fiets. Maurits, die aanvankelijk nog twijfelt, besluit mee te gaan en volgt Jo via het zandpad het donkere bos in.
"Steeds als ze er aankwamen, kreeg je te horen: ‘doorwerken’. [...] De opzichters waren heel slechte, nare mensen. Je werkte je de mikmak."
Piet GroentemanGedwongen arbeider over de opzichters van de Nederlandsche Heidemaatschappij
Kamp
Kamp Vledder
Kamp Vledder, bij het dorp Vledder (Drenthe), was van 1939 tot januari 1942 een werkkamp in het kader van de werkverschaffing. Van januari 1942 tot 3 oktober was het een werkkamp voor Joodse dwangarbeiders. Vanaf 1944 was het in gebruik als werkkamp van de Nederlandsche Arbeidsdienst, waar in het kader van de ongewapende dienstplicht mannen tussen de 18 en 23 jaar werden getraind in graafwerkzaamheden.
Meer over Kamp VledderWerkverruiming
De eerste Joodse mannen worden in januari 1942 vanuit Amsterdam naar de kampen overgebracht. Ze ontvangen daarvoor een oproep van de Joodsche Raad om zich te melden. Na de eerste lichting uit Amsterdam reizen in de maanden daarna nog vele duizenden Joodse mannen uit de grotere steden naar de kampen. Bijna niemand van de zeven- tot achtduizend dwangarbeiders overleeft de Tweede Wereldoorlog.
Organisatie
Joodsche Raad voor Amsterdam
De Joodsche Raad voor Amsterdam werd in februari 1941 opgericht na een aantal gesprekken met de Beauftragter des Reichskommissars für die Stadt Amsterdam, Hans Böhmcker. De Joodsche Raad, onder voorzitterschap van Abraham Asscher en David Cohen, vertegenwoordigde de Nederlandse joodse gemeenschap bij de Duitse en de Nederlandse overheid. Verder was de Raad belast met een deel van de uitvoering van de maatregelen ten aanzien van Joden die door de Duitse autoriteiten werden afgekondigd.
Meer over Joodsche Raad voor AmsterdamGeslaagde ontsnapping
Dat geldt niet voor Maurits Jacobs. Zolang hij het rode fietslampje van zijn voorganger Jo Oldenburger maar ziet, dan is het veilig. Dat is de afspraak. Plotseling verdwijnt het lampje uit zicht en Maurits verstopt zich met fiets en al in een sloot. Maar Jo blijkt een bocht om te zijn gegaan. Ze spreken af dichter bij elkaar te blijven.
Briefkaart geschreven vanuit het Joodse werkkamp Vledder door Daniël Lezer.HC Kamp Westerbork
Persoon
Oorlogslevens
OORLOGSLEVENS | Daniël Lezer zat in werkkamp Vledder en is 1944 omgekomen.
Meer over OorlogslevensOnderduik
De fietstocht van bijna zeventig kilometer is zwaar voor Maurits, die zeker een jaar niet op een fiets heeft gezeten. Na een lange en pijnlijke tocht komen ze aan op het onderduikadres in Emmen. Het echtpaar Jakobs weet dankzij verschillende onderduikadressen al die tijd onder de radar te blijven. Samen halen ze de bevrijding.
[Verder lezen? Het boek 'Jodenkampen' van Niek van der Oord gaat ook in op de ontsnapping van Maurits Jacobs en is gebruikt als een van de bronnen voor dit artikel.]
Thema
Onderduik
Onderduik is het zich, vaak voor langere tijd, verbergen om niet door de politie of de Duitsers te worden opgepakt. De reden om onder te duiken was meestal om te ontkomen aan de Jodenvervolging of de gedwongen Arbeidsinzet, of omdat men gezocht werd wegens illegale activiteiten.
Meer over Onderduik
