Koloniaal Instituut wordt kazerne van Ordnungspolizei
Het Koloniaal Instituut voor de Tropen aan de Amsterdamse Mauritskade en Linnaeusstraat wordt eind 1940 de uitvalsbasis voor de Ordnungspolizei in de hoofdstad. Vanuit hier vertrekken de troepen om de Februaristaking neer te slaan en verschillende razzia's uit te voeren. Het gebouw dient ook als gerechtszaal. Twaalf verdachten van de aanslag op het Bevolkingsregister worden hier ter dood veroordeeld.
Mannenkoor treedt op tijdens de maaltijd in het Koloniaal Instituut.
Oorlogsbronnen.nl | Nationaal Archief | Spaarnestad
Charmeoffensief
De Ordnungspolizei is naast het handhaven van de openbare orde ook verantwoordelijk voor het bevorderen van de verhoudingen tussen de bezetter en de Nederlandse bevolking. Eén van de initiatieven van het politiebataljon in het Koloniaal Instituut zijn de Kinderspeisungen. Amsterdamse kinderen die geregistreerd staan bij de gemeentelijke kindervoeding worden uitgenodigd om in de Marmeren Hal macaronisoep of stamppot te eten. In januari 1941 eten 2.500 Amsterdamse kinderen macaronisoep en de volgende maand eten 1.300 kinderen stamppot.
Gebeurtenis
Eenpansmaaltijd
Eenpansmaaltijd was de naam van openbare bijeenkomsten ter 'bevordering van de gemeenschapszin door het samenbrengen van allen (Duitsers en Nederlanders) om één tafel, ongeacht de rangen en standen'. Het tweede doel was 'geld inzamelen voor de Winterhulp' door middel van een collecte en verkoop van loten. De eerste bijeenkomst was op 20 oktober 1940 in Zaandam. Deze bijeenkomsten waren altijd op een zondagmiddag waarbij ook vrouwen en kinderen aanwezig waren.
Meer over EenpansmaaltijdFebruaristaking
Het handhaven van de openbare orde doet de Ordnungspolizei het eerst echt hardhandig tijdens de Februaristaking. Het politiebataljon krijg het bevel om de stakers met opgeplante bajonet uiteen te drijven en bij tegenstand direct hun vuurwapen te gebruiken.
Gebeurtenis
Februaristaking in Amsterdam
De Februaristaking in Amsterdam was het begin van de Februaristaking op verschillende plekken in Nederland, die 25 en 26 februari 1941 plaatsvond, toen door veel Nederlanders het werk werd neergelegd uit protest tegen de Jodenvervolging. Tot de staking werd op 24 februari besloten door leden van de CPN op de Noordermarkt en veel mensen gaven gehoor aan de stakingsoproep. Op 26 februari werd de staking hardhandig neergeslagen, waarbij er doden vielen, Amsterdam een boete van 15 miljoen gulden kreeg, ambtenaren werden ontslagen en de burgemeester werd vervangen.
Meer over Februaristaking in AmsterdamRijksminister Graf Schwerin von Krosigk in Amsterdam •
In 1942 spreekt in het In het Koloniaal Instituut te Amsterdam de Duitse minister van Financiën, Johann Ludwig (Lutz) Graf Schwerin von Krosigk, voor vertegenwoordigers van de Duitse Kamer van Koophandel in Nederland, de Rijkscommissaris, leden van de Wehrmacht en hoge Nederlandse autoriteiten over de problemen van de oorlogsfinanciering.
Beeld en GeluidAanslag
Vanuit de gevangenis op de Weteringschans worden 21 verdachten overgebracht naar het Koloniaal Insitituut. Op 18 juni 1943 staan ze terecht voor het SS- und Polizeigericht in de Kleine Aula, nu de Mauritszaal. Ze worden hier berecht omdat een deel van de aanslagplegers een politieuniform dragen wanneer ze het Bevolkingsregister in brand steken.
In de ruimte met de koninklijke toiletten en de garderobe zitten de verdachten waarschijnlijk kort opgesloten. Daarna zijn ze via de Marmeren Hal naar de geïmproviseerde rechtszaal in de Mauritszaal, toen de Kleine Aula, gebracht.
Gebeurtenis
Aanslag Bevolkingsregister Amsterdam
De Aanslag op het bevolkingsregister Amsterdam op de Plantage Kerklaan 36 vond plaats in de nacht van 27 maart 1943. Een verzetsgroep onder leiding van Gerrit van der Veen en Willem Arondéus wilden met deze aanslag voorkomen dat de bevolkingsregisters van Amsterdam door de Duitsers werden gebruikt om Joden, verzetsdeelnemers en arbeidskrachten op te sporen en persoonsbewijzen te authenticeren. De explosies en brandstichting waren succesvol, maar er werden uiteindelijk weinig gegevens vernietigd. De verzetsgroep werd grotendeels gearresteerd en slechts enkelen wisten te ontkomen door onder te duiken.
Meer over Aanslag Bevolkingsregister Amsterdam
Foto gemaakt in opdracht van de SD van personen die betrokken waren bij de aanslag op het Bevolkingsregister.Oorlogsbronnen.nl | Stadsarchief Amsterdam
De Marmeren Hal in het Koloniaal Instituut. Oorlogsbronnen.nl | NIOD | Alphons Hustinx
Mensen
Betrokkenen aanslag bevolkingsregister
Wie waren er betrokken bij de aanslag op het bevolkingsregister in Amsterdam?
Meer over Betrokkenen aanslag bevolkingsregister"In overvalauto’s als sandwich op een bank: soldaat - twee geboeiden - soldaat. Naar het Koloniaal Instituut. [..] In het Koloniaal Instituut in een wachtkamer neergezet, een soort garderobe met wasbakken, de hoofddaders geboeid, de anderen los."
Frits DekkingBetrokkene overval op het Amsterdamse bevolkingsregister
Mens
Frits Dekking
Frits Dekking (Rotterdam, 10 april 1913 - Amsterdam, 2 september 2004) was medisch microbioloog en verzetsdeelnemer. Hij was bekend onder zijn schrijversnaam Yvo Pannekoek. Vanaf 1942 was Dekking actief in het verzet. Vanuit zijn huis startte de overval op het Amsterdamse bevolkingsregister. Dekking en de andere overvallers werden gearresteerd en berecht in het Koninklijk Instituut voor de Tropen. In mei 1944 kwam Dekking in Kamp Dachau terecht en later in Flossenbürg. Na de oorlog richtte hij een viruslaboratorium op en legde daarmee de basis voor de klinische virologie in Nederland. Bron: WO2 Biografieën Netwerk Oorlogsbronnen.
Meer over Frits Dekking
Vonnis
Veertien verdachten worden ter dood veroordeeld. De jonge artsen Cees Honig en Willem Beck ontkomen dit lot, de doodstraf wordt vanwege hun leeftijd omgezet naar vijftien jaar tuchthuis. De overige verdachten worden veroordeeld tot het tuchthuis, de gevangenis of het concentratiekamp. Zo moeten Antje Roos, zus van terdoodveroordeelde Cornelis Roos, Geertruida van Essen, verloofde van terdoodveroordeelde Karl Gröger en Elsa Maris, vriendin van terdoodveroordeelde Coos Hartogh, naar de vrouwengevangenis in Kleef.
Op de ochtend van 30 juni 1943 krijgen de twaalf terdoodveroordeelden te horen dat ze de volgende dag worden gefusilleerd. Op 1 juli 1943 zijn de verzetsmannen in de duinen van Overveen doodgeschoten.
OORLOGSLEVENS
Karl Gröger
Karl Gröger (Wenen, 7 februari 1918 – Overveen, 1 juli 1943) was een Oostenrijkse verzetsdeelnemer in Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog, die na de Anschluss naar Nederland was vertrokken. Direct na de Duitse bezetting werd hij door de bezetter opgeroepen voor dienstplicht. Nadat bekend werd dat hij deels van Joodse afkomst was werd hij weer uit militaire dienst ontslagen en sloot hij zich aan bij het verzet. Wegens zijn betrokkenheid bij de Aanslag op het Amsterdams Bevolkingsregister werd hij uiteindelijk gearresteerd en op 1 juli 1943 geëxecuteerd.
Meer over Karl Gröger"Het enige pijnlijke was het binnendragen van de volkomen in elkaar gestorte Halberstadt [..] Zij vroegen ook [..] of iemand een diagnose wilde maken. ‘Acute gevangenispsychose’, schreeuwt Arondeus."
Frits DekkingGevangene in het Koloniaal Instituut.
Mens
Willem Johan Cornelis Arondeus
Er is voor Willem Johan Cornelis Arondéus een struikelsteen geplaatst voor Singel 65 F in Amsterdam. Bron: Struikelstenengids, Stichting 18 September. Willem Johan Cornelis Arondéus (Naarden, 22 augustus 1894 – Haarlem, 1 juli 1943) was een Nederlandse beeldend kunstenaar, auteur en verzetsstrijder tijdens de Duitse bezetting. Hij was onder andere actief bij de Raad van Verzet, waarmee hij deelnam aan de Aanslag op het Bevolkingsregister Amsterdam. Door arrestatie belandde hij hiervoor op 1 juli 1943 voor het vuurpeloton. Na de oorlog ontving hij postuum het Verzetsherdenkingskruis en de Yad Vashem onderscheiding. Bron: WO2 Biografieën Netwerk Oorlogsbronnen.
Meer over Willem Johan Cornelis ArondeusRazzia
Twee dagen nadat het Koloniaal Instituut als rechtszaal gediend heeft, wordt de volgende groep slachtoffers verzameld. Op 20 juni 1943 vindt een grote razzia op Joden plaats in de Amsterdamse Transvaalbuurt en Zuid. De op straat opgepakte Joden worden verzameld in het Koloniaal Instituut. Hier staan ze urenlang met het gezicht naar de muur. Daarna wordt de groep met overvalwagens naar de Polderweg, vlakbij station Muiderpoort, gebracht. Vanaf daar worden de Joden naar doorgangskamp Westerbork getransporteerd. De meeste zijn gedeporteerd naar de vernietigingskampen en vermoord.
Gebeurtenis
Razzia Amsterdam 20 juni 1943
Op 20 juni 1943 werd bij een razzia in Oost- en Zuid-Amsterdam de groep Joden opgepakt die nog in Amsterdam verbleven. Dit gebeurde drie maanden voordat Amsterdam 'Judenrein' verklaard werd. 5542 mensen werden bij de razzia in juni opgepakt, geregistreerd bij het Olympiaplein, Sarphatipark en het Daniel Willinkplein. Vervolgens werden ze per trein naar Kamp Westerbork getransporteerd.
Meer over Razzia Amsterdam 20 juni 1943
