Een ezeltje uit kamp Westerbork

Een verjaardagscadeau

Jet Snijders-Polak (1943)  krijgt het ezeltje als ze amper een paar maanden oud is. Het is een cadeau van oud-buren Simon en Beeltje Duizend naar aanleiding van haar geboorte, maar ook uit dankbaarheid voor de pakketjes die de ouders van Jet naar Kamp Westerbork hebben gestuurd. Pakketjes die een broodnodige aanvulling zijn op de maaltijden die vanuit de centrale keuken in het kamp worden verstrekt of kranten, pepermunt en andere benodigdheden, die niet of nauwelijks verkrijgbaar zijn.

Familie Duizend

Hoe het echtpaar Duizend aan het ezeltje is gekomen is niet helemaal duidelijk. Ze komen op 20 juni 1943 in kamp Westerbork terecht. Op de kaart van Beeltje Duizend uit de cartotheek van de Joodse Raad staat vermeld dat ze in barak 65 zijn ondergebracht.  Ze hebben waarschijnlijk tijdelijk een zogenaamde Sperre, omdat echtgenoot Simon Duizend in de diamantindustrie werkzaam is. Deze biedt uiteindelijk geen bescherming meer. Op 6 juli 1943 wordt het echtpaar naar het vernietigingskamp Sobibor gedeporteerd en daar vermoord.

Speelgoedindustrie in kamp Westerbork

Simon en Beeltje Duizend verblijven lang genoeg in kamp Westerbork om deel te nemen aan het verrichten van verplichte werkzaamheden. In die tijd is kamp Westerbork naast een doorgangskamp ook een werkkamp. Gevangenen worden op verschillende plekken binnen en buiten het kamp tewerkgesteld. Kampcommandant Albert Gemmeker drukt zijn stempel op de werkzaamheden. 

Speelgoedfabriek

Een van zijn dromen is de export van duizenden stukken speelgoed naar Duitsland. Machines, zagen, hout, stoffen en verf: alles wat voor een productie nodig is, is voorhanden of wordt geregeld. De arbeidskrachten in deze speelgoedfabriek zijn over het algemeen vrouwelijke kampgevangenen. 
Als werkplaats wordt een deel van barak 24 gebruikt. De productie vindt plaats in verschillende stappen en eindigt voor wat betreft het houten speelgoed aan een lange werktafel waar vrouwen met een penseel verschillende kleuren aanbrengen.

Binnen de vaste werktijd moeten de vrouwen een quotum van 150 stuks speelgoed halen. Sommige van hen houden tijd over en kunnen extra speelgoed of knuffelbeestjes maken. De vraag naar speelgoed is heel groot. Het is een ideaal cadeau voor een kind binnen of buiten het kamp. 
Misschien was mevrouw Duizend betrokken bij het maken van de proefmodellen of misschien zelfs bij de eerste opzet van de productie. Maar het zou ook kunnen dat zij het ezeltje heeft gekregen, heeft geruild of ervoor heeft betaald. In kamp Westerbork heette dat ‘organiseren’.

In een donkere lade

Jet Snijders-Polak heeft tot op volwassen leeftijd nooit geweten dat het ezeltje een cadeau voor haar was. Het staat bij haar ouders in een kast. Alleen als de deuren opengaan, is het knuffeltje zichtbaar. Jarenlang heeft ze gewacht met het stellen van vragen over het beestje. Als antwoord krijgt ze uiteindelijk van haar moeder te horen dat ‘het uit Westerbork kwam’. Nog veel later wordt het bijbehorende briefje gevonden met de tekst: 'Simon en Bela Duizend feliciteren hartelijk'.
Het ezeltje maakt in 2019 tijdelijk onderdeel uit van de basisexpositie. Het is het eerste en enige stuk speelgoed in de collectie dat niet van hout is gemaakt. Dat biedt aanknopingspunten voor verder onderzoek naar de speelgoedindustrie in het kamp.