Ga direct naar: Hoofdnavigatie
Ga direct naar: Inhoud
Slag om de Grebbeberg 28 januari 2019 7 minuten leestijd

Begraven op de Grebbeberg

Tijdens de meidagen van 1940 wordt het Nederlands leger binnen vijf dagen verslagen. De hevigste gevechten vinden tussen 11 en 13 mei plaats, tijdens de slag om de Grebbeberg. De gesneuvelde militairen worden begraven op de Grebbeberg zelf. Ruim vierhonderd Nederlandse militairen en ongeveer honderdvijftig Duitse militairen vinden hier vlak na de slag hun laatste rustplaats. De graven zijn voorzien van houten kruizen, maar worden later geleidelijk vervangen door grafstenen.

Janneke Jorna
Deel dit artikel
Grebbeberg
Grebbeberg
Heldengedenktag op de Grebbeberg, op 12 maart 1944. Oorlogsbronnen.nl | Beeldbank WO2 | NIOD | S. Fritz

Bedevaartsoord

De Duitse graven met de SS’ers krijgen een plek vooraan, op een ereplaats. Nederlandse militairen liggen achteraan begraven. Tijdens de begrafenissen verzorgen zowel protestantse als katholieke geestelijken een plechtigheid, waarbij afgesloten wordt met een eresalvo en het Onze Vader. De militaire begraafplaats wordt overgedragen aan de lokale burgemeester, met de plechtige belofte van de Duitse Hauptmann Lessmann dat het een bedevaartsoord voor zowel Nederlanders als Duitsers zou worden.

Graf Grebbeberg
Graf Grebbeberg
Begraafplaats op de Grebbeberg in mei 1940.Oorlogsbronnen.nl | Beeldbank WO2 | NIOD
Gebeurtenis
Slag om de Grebbeberg

De Slag om de Grebbeberg vond plaats tijdens de Duitse inval tussen 11 en 13 mei 1940. Het Nederlandse leger hield drie dagen stand, totdat het op 13 mei terugtrok naar de Nieuwe Hollandse Waterlinie.

Meer over Slag om de Grebbeberg

Herdenkingen van Duitse en Nederlandse slachtoffers

Al snel vinden op de Grebbeberg herdenkingen plaats. Tijdens de eerste plechtigheid op 21 mei 1940, nadat alle slachtoffers zijn begraven, legt de Duitse legervoorlichter Von der Decken twee kransen. Dit doet hij ter nagedachtenis aan zowel de Nederlandse als de Duitse slachtoffers. Ook de Nederlandse luitenant Wiardi Beckmann spreekt hier, als afgevaardigde van generaal Winkelman. Hij brengt een laatste groet aan de Nederlandse gevallenen namens het Nederlandse volk en leger. Deze herdenking worden vastgelegd door Nederlandse journalisten en het materiaal dient de Duitse propagandadoeleinden.

Mens
Herman Bernard Wiardi Beckman

Herman Bernard Wiardi Beckman (Nijmegen, 4 februari 1904 – Dachau, 15 maart 1945) was een politicus namens de Sociaal-Democratische Arbeiderspartij en verzetsstrijder. Wiardi Beckman was een van de opstellers van de proclamatie waarin generaal Winkelman de capitulatie aan het Nederlandse volk meedeelde. Na de capitulatie ging hij in het verzet, schreef voor Het Parool en kwam om in Dachau. Bron: WO2 Biografieën Netwerk Oorlogsbronnen.

Meer over Herman Bernard Wiardi Beckman
grebbeberg

Trekpleister

De eerste officiële herdenking met belangrijke hoogwaardigheidsbekleders – onder wie de Höhere SS- und Polizeiführer Hanns Albin Rauter en Rijkscommissaris Arthur Seyss-Inquart – vindt plaats in juni 1940. Maar ook Nederlandse oud-strijders komen naar de begraafplaats om hun omgekomen kameraden te eren. Hetzelfde geldt voor de Nederlandse bevolking. Die komt massaal naar het bekende slagveld en de bijbehorende begraafplaats, een enorm tot de verbeelding sprekende omgeving. Zowel rouwende families als nieuwsgierige toeristen maken een dagtocht naar de Grebbeberg.

Mens
Arthur Seyss-Inquart

Arthur Seyss-Inquart (Stannern (Oostenrijk-Hongarije, nu Stonařov, Tsjechië) 22 juli 1892 – Neurenberg, 16 oktober 1946) was een Oostenrijkse jurist en nazipoliticus. Hij behoorde aanvankelijk tot de gematigde vleugel van de Oostenrijkse nazi's, maar ontwikkelde zich als Rijkscommissaris van Nederland tot radicale nationaalsocialist. Seyss-Inquart behoorde tot de oorlogsmisdadigers die tijdens het proces van Neurenberg terecht stonden. Hij werd op 1 oktober 1946 schuldig bevonden en geëxecuteerd. Bron: WO2 Biografieën Netwerk Oorlogsbronnen.

Meer over Arthur Seyss-Inquart
Grebbeberg 2
Grebbeberg 2
Hanss Albin Rauter en Arthur Seyss-Inquart tijdens de eerste officiële herdenking op de Grebbeberg in juni 1940.Oorlogsbronnen.nl | Beeldbank WO2 | NIOD
Grebbeberg 3
Grebbeberg 3
19 november 1942: Joseph Goebbels heeft een krans gelegd voor de gevallenen op de Grebbeberg en brengt de Hiltergroet. Op de achtergrond kinderen van de Nationale Jeugdstorm.Oorlogsbronnen.nl | Beeldbank WO2 | NIOD

Heldengedenktag

Gedurende de Tweede Wereldoorlog zetten de nationaalsocialisten de bijzondere variant van transnationaal herdenken die op de Grebbeberg ontstond, in voor eigen gewin tijdens Heldengedenktag. Deze Duitse feestdag is oorspronkelijk een dodenherdenking, maar wordt tijdens de Tweede Wereldoorlog omgevormd naar een heldenverering van omgekomen nazi’s. Tijdens Heldengedenktag wordt jaarlijks een herdenkingsbijeenkomst gehouden bij de Grebbeberg. Foto’s uit 1943 en 1944 tonen hoe de Duitse autoriteiten en de NSB samen optrekken om de Nederlandse en Duitse gevallenen te herdenken op de begraafplaats, daarbij gebruik makend van groot militair vertoon.

begraafplaats grebbeberg
begraafplaats grebbeberg
Gezicht op een gedeelte van de begraafplaats op de Grebbeberg, waar de Duitse militairen zijn begraven.Oorlogsbronnen.nl | Beeldbank WO2 | Fries Verzetsmuseum

Broedervolk

Het zowel door Duitse als Nederlandse zijde herdenken op de Grebbeberg past goed binnen het nationaalsocialistische denkbeeld waarin Nederlanders worden gezien als broedervolk. Dit komt ook tot uiting in de groeiende nazistische ideologisering van de Grebbeberg. Als reactie op Nederlandse uitingen van vaderlandsliefde die er ook wel te zien zijn, zoals het uitsluitend langs de Nederlandse graven lopen, eigenen de nationaalsocialisten zich de plek steeds meer toe. Dit uit zich in de uniformering van de grafzerken en het verplicht verwijderen van de wapens die in graven zijn gestoken.

De Nederlandse gevallenen worden in toenemende mate geëerd als in essentie Germaanse strijders. Herdenkingen staan dan ook steeds meer in het teken van nationaalsocialistische retoriek. De Nederlandse nationaalsocialistische organisaties leggen de nadruk op de Groot-Germaanse gedachte, waarbij zowel de Duitse als Nederlandse gesneuvelde militairen tot hetzelfde broedervolk behoren. Ook wordt de aanwezigheid van Nederlandse militairen vanaf april 1943 vrijwel onmogelijk gemaakt door de herinvoering van het krijgsgevangenschap. Deze militairen worden aanvankelijk enkele weken na de meidagen van 1940 vrijgelaten. Maar na de oproep tot herinvoering worden ze weggevoerd of voelen ze zich genoodzaakt onder te duiken.

Thema
Nationaalsocialisme

Nationaalsocialisme is een aan het fascisme verwante ideologie die na de Eerste Wereldoorlog in Duitsland ontstond. De ideologie gaat er van uit dat het Indo-Europese, Arische ras, superieur is aan alle andere rassen. Het Nationaalsocialisme is sterk antisemitisch. Daarbij wordt geweld vaak verheerlijkt en worden traditionele familiewaarden voorgestaan.

Meer over Nationaalsocialisme
Grebbeberg poort
Grebbeberg poort
Toegangspoort tot de begraafplaats op de Grebbeberg. Links op de poort staat RI 8, 19 en 46, rechts SS DF 322: een verwijzing naar de belangrijkste Nederlandse en Duitse eenheden die vochten op en rond de berg.Oorlogsbronnen.nl | Beeldbank WO2 | NIOD

Ruiming van Duitse graven

Na het einde van de oorlog verandert de vorm van herinneren op de Grebbeberg radicaal. Een letterlijk en symbolisch nationaliseringsproces moet het transnationale herinneren op nationaalsocialistische leest vervangen. De nationalisering van de herinnering begint met het verwijderen van de nationaalsocialistische gedenktekens en wordt in 1947 voltooid door het letterlijk scheiden van de Nederlandse en Duitse slachtoffers. Alle Duitse graven worden geruimd en de stoffelijke overschotten verplaatst naar de Duitse militaire begraafplaats in Ysselsteyn. De begraafplaats bij de Grebbeberg verandert in Militair Ereveld Grebbeberg en daarmee van zijn wat verwrongen transnationalistische opzet ontdaan.

Thema
Duitse militaire begraafplaats Ysselsteyn

Duitse militaire begraafplaats Ysselsteyn, gecreëerd in 1946, is een begraafplaats in Limburg waar voornamelijk Duitse militairen die gesneuveld zijn tijdens de Tweede Wereldoorlog in Nederland liggen. Tevens liggen er een aantal Duitse militairen uit de Eerste Wereldoorlog en zijn er Nederlandse SS'ers begraven. Door heel Nederland lagen Duitse militairen begraven, maar na de Duitse bezetting van Nederland zijn de meeste militairen herbegraven op de Duitse militaire begraafplaats Ysselsteyn.

Meer over Duitse militaire begraafplaats Ysselsteyn
Ontvang onze nieuwsbrief
Tweewekelijks geven we je een overzicht van de meest interessante en relevante onderwerpen, artikelen en bronnen van dit moment.
Ministerie van volksgezondheid, welzijn en sportVFonds
Contact

Vijzelstraat 32
1017 HL Amsterdam

info@oorlogsbronnen.nlPers en media
Deze website is bekroond met:Deze website is bekroond met 3 DIA awardsDeze website is bekroond met 4 Lovie awards